De technologische revolutie van kunstmatige intelligentie en het politieke en culturele debat daarover zijn volop losgebarsten. Kun je je ogen nog geloven, is wat je leest wel 'echt'? Is wat hiermee kan – en vooral: straks zal kunnen - een vloek of een zegen of allebei tegelijk? En is deze editie van Betrouwbare Bronnen zélf wel echt?
Jaap Jansen en PG Kroeger kijken niet alleen naar wat nu al de discussie beheerst, maar wijzen op lessen die uit eerdere hocus-pocus verhalen, 'hoaxes', getrokken moeten worden. Zo gaat ook meer dan honderd jaar na dato het valse document van ‘een vergadering van joodse wereldleiders’ nog altijd onverminderd rond. 'De Protocollen van de Wijzen van Sion' waren een product van de Ochrana, de geheime dienst van de Tsaar. Wat daarin beweerd wordt, duikt in allerlei varianten nog steeds op: bij de 'Reichsbürger' bij de ayatollahs en in verhalen over 'Soros' en over Wall Street en Hollywood.
***
Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst vind je altijd hier
***
Ongekend was de ophef in april 1983 in Hamburg, nu precies 40 jaar geleden. Toonaangevend weekblad Stern onthulde dat het de persoonlijke dagboeken van Adolf Hitler had ontdekt: “Die Jahrhundertsensation!” Zestig verzegelde mappen gevuld met honderden pagina's handgeschreven, persoonlijke aantekeningen door de Führer waren uit zijn bunker in Berlijn gesmokkeld en bij een vliegtuigongeluk gered.
Veel geleerden - ook Loe de Jong van het RIOD - waren diep onder de indruk. Grote mediabedrijven betaalden grote bedragen voor het recht om dit unieke document exclusief uit te geven. Stern pochte dat de geschiedenis van het Derde Rijk en dus van Duitsland en Europa herschreven moest worden.
PG vertelt hoe hij al in de kiosk op het station verbluft keek naar de omslag van Stern. Die foto van dat dagboek kon toch niet kloppen? En zo kwamen uit allerlei kringen argwaan, bevreemding en kritische analyses los. Het avontuurlijke verhaal van de vondst van Hitlers complete dagboeken en nog meer persoonlijke documenten uit de Führerbunker bleef niettemin de media wereldwijd meeslepen.
De inhoud van het dagboek was opvallend. Deels een saai soort agenda-opsomming, deels allerlei gedachten die de dictator in een ander, soms menselijker daglicht stelden. Alle reden dus om het diep en kritisch te analyseren. Zodra dat door Stern mogelijk werd gemaakt, vielen er harde klappen. De concurrenten in de media vieren feest en de net nieuwe regering van Helmut Kohl niet minder, om heel andere, meer politieke redenen.
Het verhaal van journalist Gerd Heidemann, oplichter Konrad Kujau en de financiële malversaties rondom de dagboeken is adembenemend. Niets van de avontuurlijke achtergrondverhalen bleek waar. Eigenlijk was alles overgeschreven uit een bestaande publicatie die de dagelijkse werkzaamheden van Hitler en zijn staf en detail had geverifieerd. Stern had vele miljoenen gespendeerd - en onder meer Nieuwe Revu $125.000 afhandig gemaakt! - in een hoax, "eine plumpe Fälschung" in de harde woorden van de chef van het Bundesarchiv.
Jaap en PG vertellen hoe het zo ver had kunnen komen, hoe een zo opvallende hoax zó kritiekloos benaderd werd en welke schimmige achtergronden daar later nog over naar boven kwamen.
Nu met kunstmatige intelligentie nog veel verfijnder met documenten, beelden en film gewerkt kan worden, is het eens te meer nodig dat media en politiek zich hiervan rekenschap geven. Want zijn die nieuwe beelden van 9/11 of de Maanlanding wel echt? En dat filmpje van Poetin of die jas van de Paus? En de vraag waarom mensen blijkbaar zo graag bedrogen willen worden ligt hierbij steeds weer op tafel.
***
Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!
Heeft u belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Dat zou helemaal mooi zijn! Stuur voor informatie een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl
***
Verder lezen
Gefälschte "Hitler-Tagebücher" - So gefährlich war der Fake (NDR)
***
Verder kijken
ZDF-Doku: Die Jahrhundertfälschung
***
Verder luisteren
Stern heeft een eigen podcastserie met fragmenten uit telefoongesprekken tussen Gerd Heidemann en Konrad Kujau
Eerdere afleveringen van Betrouwbare Bronnen die hierbij interessant kunnen zijn
322 - 30 januari 1933, een fatale dag voor Duitsland en de wereld
314 - Prins Heinrich XIII en het verlangen naar een autoritair Duisland
304 - Waarom Nederland een Wet op de politieke partijen nodig heeft en wat we hierbij kunnen leren van Duitsland
295 - "Kaag. Sigrid Kaag." Spionnen in de politiek
289 - Donald Trump als gevaar voor de democratie - Joe Biden en zijn strijd voor de ziel van Amerika
286 - Extra zomeraflevering: PG tipt boeken! (Hitlers heldin, de zus van Nietzsche)
253 - Poetins bizarre toespraak: hoe de president de geschiedenis van Oekraïne herschrijft
251 - Nederlanders hebben groot vertrouwen in de democratie, veel minder in partijen
239 - 2022: het jaar van Oranje, Wannsee en de opkomst in Europa van jonge, nieuwe leiders
231 - Geschiedenis als politiek wapen
210 - Kabinetsformatie 2021: Herman Tjeenk Willink over het verval van de democratische rechtsorde
206 - 'Aardverschuiving': Michael Wolff over Donald Trumps laatste dagen als president. En: zijn bezoek aan Mar-a-Lago
152 - De 19e-eeuwse wortels van Forum voor Democratie
141 – Hans Vijlbrief: een nieuwe relatie overheid-burger in de strijd tegen het populisme
105 - 75 jaar bevrijding: Dagelijks leven in Nazi-Duitsland
75 - 2020: het jaar van grote kunstenaars, gruwelijke uitvindingen en bevrijding van tirannie
65 - 'Vroeger was alles beter', PG Kroeger: nostalgie als strategie en politiek wapen
53 - De viering van 40 jaar Deutsche Demokratische Republik
23 - Ruth Peetoom en politicoloog Yascha Mounk over de kwetsbare democratie
19 - Anne Applebaum: Poetin en de destabilisering van het Westen
***
Tijdlijn
00:00:00 – Deel 1
00:43:20 – Deel 2
01:18:24 – Einde 
Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.